Morawska Zuzanna, pseud. Anna M., A. Z. Dąbrowa, Podkowa (1848–1922), pedagog, autorka książek dla dzieci i młodzieży. Jak wskazuje używany pseudonim, zapewne pochodziła z rodziny szlacheckiej h. Dąbrowa. Ur. 11 VIII w Sokołówku pod Ciechanowem, po ukończeniu pensji w Mławie podjęła w wieku lat 16 pracę w charakterze nauczycielki. Skromną edukację uzupełniała drogą samokształcenia. Od r. 1867 zamieszkiwała w Warszawie, pogłębiając wiedzę w naukach humanistycznych i przyrodniczych. Składanie wymaganych egzaminów umożliwiło jej obejmowanie coraz wyższych stopni nauczania, ale ponieważ uczyła też potajemnie dzieci wiejskie, została pozbawiona przez władze carskie praw nauczania. Nie zrezygnowała jednak z działalności pedagogicznej, kontynuując potajemnie pracę oświatową wśród dziewcząt. W l. 1886–99 prowadziła wspólnie z Wandą Rafalską wyższą tajną pensję żeńską w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 125. Istniała ona pod oficjalną firmą Szkoły Rzemiosł Wandy Rafalskiej. M. dbała o wysoki poziom naukowy tej zakonspirowanej – jednej z wielu – uczelni angażując jako wykładowców wybitnych uczonych, m. in. Piotra Chmielowskiego, Władysława Smoleńskiego, Tadeusza Korzona, Stanisława Kramsztyka, Ludwika Krzywickiego. W latach dziewięćdziesiątych M. działała także w Warszawskim Tow. Dobroczynności.
Pracę literacką rozpoczęła M. w r. 1874, publikując na łamach „Kłosów” (nr 489) wiersz Bałamutka. Współpracowała z różnymi pismami: „Przyjacielem Dzieci” (od r. 1878), „Wieczorami Rodzinnymi”, „Gazetą Świąteczną”, „Moim Pisemkiem”. Jej artykuły na tematy pedagogiczno-społeczne i literackie ukazywały się również w „Bluszczu” i „Tygodniku Illustrowanym”. Drukowała wierszyki, utwory sceniczne, życiorysy, powiastki, powieści. Początkowo skupiła uwagę na pracach o charakterze metodyczno-dydaktycznym i wychowawczym (Pogadanki z dziećmi ułożone metodą poglądową, Cz. 1, W. 1880, Z życia małych dzieci, Kr.–W. 1884, Nasi znajomi, Kr.–W. 1885, O szarej godzinie, W. 1883 – zbeletryzowany wykład historii Polski, 2. wyd. pt. Wieczory jesienne, Kr. 1889, pod pseud. A. Z. Dąbrowa). Później zaczęła uprawiać z powodzeniem beletrystykę o tematyce historycznej. Napisała ok. 30 utworów dla młodzieży, eksponując sprawę krzyżacką (np. Wilcze gniazdo, W. 1888, wznowienia, Jerzy Jaszczur Bażeński, P. 1895, Na zgliszczach Zakonu, W. 1911, wznowienia) i czasy napoleońskie (np. Złota ostroga, W. 1901, wznowienia, Szerszeniowie, W. 1903, Sprzymierzeńcy, W. 1913, Na posterunku, P. 1914). Sporo uwagi poświęciła też epoce XVI i XVII w. (np. Król kurkowy, Pet. 1899, Jan Niewdżyd, W. 1901, Rotmistrz wybraniecki, W. 1902, Przygody imć pana Mikołaja Reja, W. 1906, wznowienia, Na dworze królowej Anny, W. 1912). Autorka skrzętnie wykorzystywała wszelkie przekazy źródłowe, pamiętniki, listy, prace historyków. Starała się łączyć wątki przygodowe z historycznymi. Na plan pierwszy – zgodnie z sugestiami epoki – wysuwała elementy dydaktyczne i poznawcze. Jej powieści i opowiadania uzupełniały więc wiedzę historyczną, zdobywaną w toku nauki w szkołach prywatnych lub w domu. Były jednocześnie świadectwem żarliwego patriotyzmu pisarki.
Po zamknięciu przez władze carskie pensji zakupiła M. pod Mławą niewielką posiadłość, którą nazwała «Zulinkiem». Kontynuowała tam tajne nauczanie, za co w r. 1905 dostała się do więzienia w Płocku. Po kilku miesiącach na skutek amnestii została zwolniona i zamieszkała w Mławie, nadal trudniąc się nauczaniem. Wojna 1914 r. wypędziła ją z domu. Po wojnie powróciła do Mławy. W r. 1918 warszawski Teatr Współczesny wystawił jej dramat Carscy bohaterowie. Pod koniec życia utrzymywała się z zapomóg Min. Oświaty, dochodów ze skromniutkiej stancji i korepetycji. Zmarła 6 I 1922 w Mławie i tam została pochowana.
Bibliografia dramatu pol., I; Kosmowski I., Milkuszyc D., Szycówna A., Kobieta polska jako autorka pedagogiczna, W. 1912 s. 24, 58–9; Polskie książki dla dzieci i młodzieży. Katalog historyczny rozumowany, Kr. 1931; Encyklopedia Warszawy, W. 1975; Enc. Wych., VII (E. Żypowska); Ruch, Kalendarz encyklopedyczny na r. 1889, W. 1889 s. 139; Bar. Słownik pseudonimów; Demby S., Album pisarzy polskich, W. 1901; Mały słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1964; Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. (Okręta), W. 1905 s. 176; – Kuliczkowska K., Literatura dla dzieci i młodzieży, w: Obraz liter. poł. XIX i XX w., S. 4, t. II; Lipska-Librachowa M., Śp. Z. Morawska, „Kur. Pol.” 1922 nr 30; Skotnicka G., Z zagadnień historycznej beletrystyki dla dzieci i młodzieży Z. M-iej, w: O literaturze dla dzieci i młodzieży, W. 1975; Z. R., Z. Morawska, „Tyg. Ilustr.” 1922 nr 4 (fot.); – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1975 ks. 6; Rabska Z., Moje życie z książką, Wr. 1959–64 I, II; – „Kur. Warsz.” 1922 nr 7 s. 3–4; „Płomyk” 1922 nr 3 (fot.); – IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna; Listy M-iej: B. Jag.: rkp. 6522/IV, B. Ossol.: rkp. 6870/II, B. Narod.: rkp. 2726 IV 5318, II 5949, 7262.
Józef Z. Białek i Gertruda Skotnicka